 Kanonierka HMS "HANDY" była eksperymentalną jednostką typu Rendel, która została zbudowana specjalnie do testowania działa 343 mm (13,5 in), takiego jakie montowano później na pancernikach typu "ROYAL SOVEREIGN". Po zakończeniu testów okręt został zakupiony przez Royal Navy w 1884 r. |
 Kraj: Wielka Brytaniaklasa: kanonierka śrubowa, żelazna kanonierka przybrzeżna, kanonierka Rendela, "gunboat" |
|
Specyfikacja |
| Nazwa okrętu | Stocznia | Położenie stępki | Wodowanie | Ukończenie budowy | Los okrętu |
| HANDY | Mitchell DYd | 01.08.1982 | 30.12.1882 | 12.07.1883 | Sprzedany w 1924 r. |
Dane taktyczno-techniczne |
Wymiary:
| Wyporność | 523 ts |
| Długość | 35,05 m (115 ft 0 in) |
| Szerokość | 11,28 m (37 ft 0 in) |
| Zanurzenie | od 2,34 m (7,67 ft) do 2,74 m (9 ft) |
Napęd:
| Maszyny | Dwie 2-cylindrowe maszyny parowe z powrotnymi korbowodami pojedynczego rozprężania firmy Ross & Duncan; nieznana liczba kotłów (2?) firmy S. Hodge & Sons, Millwall; 2 śruby |
| Moc indykowana (projektowana) | 310 ihp |
| Prędkość (projektowana) | 8,5 - 9 węzłów |
| Paliwo | brak danych |
| Zasięg | brak danych |
Uzbrojenie:
| Początkowe | 1 działo 343 mm (13,5 in) Armstrong L/30 Mk. I BL |
| Modernizacja na 1884 r. | 1 działo 190 mm (7,5 in) L/45 BL Mk. I; 1 działo 102 mm (4 in) L/40 QF |
| Modernizacja na 1889 r. (?) | 1 działo 305 mm (12 in) 50 t. BL; 1 działo 102 mm (4 in) L/40 QF |
| Modernizacja na 1914 r. | 1 działo 234 mm (9,2 in); 1 działo 102 mm (4 in) QF |
Ludzie:
| Załoga | 30 oficerów i marynarzy (?) |
Projekt |
Kanonierki typu Rendela albo zgodnie z angielską nomenklaturą "flatiron coastal gunboats" (pol. przybrzeżne kanonierki żelazkowe) były nową klasą niewielkich okrętów artyleryjskich w Royal Navy. Najwcześniej zbudowanym okrętem tej klasy był HMS "STAUNCH", który został zwodowany w 1867 r. Projekt tego okrętu wyszedł z deski kreślarskiej brytyjskiego konstruktora George’a Rendela. W 1867 roku firma Sir W G Armstrong & Company podpisała umowę z lokalnym stoczniowcem, dr. Charlesem Mitchellem, na mocy którego stocznia Mitchell będzie budować okręty wojenne, a firma Armstrong dostarczy uzbrojenie. George Rendel został odpowiedzialny za nowe przedsięwzięcie, a jednostki zaprojektowane pod jego kierownictwem były oparte na małej jednostce używanej przez fabrykę Armstronga do testowania ciężkiej broni. Z pomocą wiodącego eksperta w dziedzinie uzbrojenia, admirała Sir Astleya Cooper-Key, Rendel zamienił te jednostki w okręt przeznaczony do defensywnych operacji przybrzeżnych.
W założeniach okręty tej klasy miały mieć nie więcej niż 250 ts wyporności. Charakterystyczną cechą tych okrętów było uzbrojenie, na które składała się stanowiła umieszczona na dziobie pojedyncza ciężka armata, zazwyczaj kalibru 254 – 305 mm (10 – 12 cali). Celowanie odbywało się całym okrętem, armata była tak ciężka, że nie mogła być umieszczona w obrotowej wieży, ponieważ zagrażałoby to stabilności niewielkiego okrętu. Typowo kanonierki te nie były opancerzone. Okręty miały dwie śruby, co w połączeniu z małym zanurzeniem sprawiało, że były bardzo zwrotne, ale charakteryzowały się niską dzielnością morską. Prędkość maksymalna wynosiła do 9 węzłów, ale mogły być holowane ze znacznie większą prędkością. Załogę stanowiło 30-40 marynarzy.
Kanonierki projektu Rendela były budowane zarówno dla marynarki brytyjskiej, jak i na eksport. Okręty wzorowane na nich zaczęły być zaś budowane przez różne państwa. Stały się one popularne szczególnie z powodu, jak się początkowo wydawało, dobrego połączenia armat dużego kalibru (niektóre wyposażone były nawet w armaty 15, lub 16-calowe) z niewielkimi i tanimi okrętami. Ich rolę określano wręcz jako pływająca laweta dla ciężkiego działa. Ochronę miały im dawać małe rozmiary i małe zanurzenie, dzięki któremu mogły operować na płytszych akwenach przy brzegach, niedostępnych dla ciężkich okrętów. W praktyce jednak okazało się, że jako okręty obrony brzegowej mogły one być używane tylko w idealnych warunkach pogodowych przy braku fali i były praktycznie bezużyteczne przeciwko ruchomym celom. Doświadczenia bojowe (bitwa pod Fuzhou czy bitwa pod Weihaiwei) pokazały, że kanonierki tego typu nie stanowiły żadnego zagrożenia dla większych od nich krążowników, które mogły je łatwo wymanewrować i zasypać ogniem z większej ilości armat. O ile ich użycie w roli defensywnej zakończyło się fiaskiem, wielokrotnie były używane z dużym sukcesem w roli ofensywnej, do bombardowania naziemnych pozycji przeciwnika. Użycie ich w tej roli wymagało przynajmniej lokalnego panowania na morzu przez siły, które ich używały, ale w tej roli były używane wielokrotnie i bardzo skutecznie jeszcze w okresie I wojny światowej, a wcześniej np. w 1890 r. w Argentynie w czasie powstania antyrządowego czy przez marynarkę grecką w 1897 r. w czasie wojny grecko-tureckiej.
Po pozytywnych testach i wnioskach z eksploatacji kanonierek HMS "STAUNCH" i HMS "PLUCKY" Admiralicja zdecydowała się zamówić większą serię jednostek tej klasy. Były to kanonierki typu "ANT". Poczynając od 1876 r. rozpoczęto budowę kanonierek typu "MEDINA", o hybrydowej budowie wykorzystującej pomocnicze ożaglowanie typu barkentyna. Po tych okrętach zbudowano jeszcze cztery klasyczne kanonierki Rendela, powtarzając projekt okrętów typu "ANT" (podtyp "GADFLY"). W 1878 r. zamówiono również dwie kolejne kanonierki, składające się na typ "BOUNCER". Kanonierka HMS "HANDY" została zamówiona przez produkującą uzbrojenie firmę Armstrong w stoczni Charles Mitchell & Co Ltd, Walker, Newcastle upon Tyne w celu przetestowania działa 343 mm (13,5 in), takiego jakie montowano później na pancernikach typu "ROYAL SOVEREIGN". Po zakończeniu testów okręt został zakupiony przez Royal Navy w 1884 r. (lub pod koniec 1883 r.). Po zakupie na okręcie wymieniono uzbrojenie na bardziej odpowiadające rozmiarom tego niewielkiego okrętu.
Konstrukcja |
Kadłub
Kadłub tej kanonierki był wykonany z żelaza. Wyporność wynosiła 523 ts. Długość wynosiła 35,05 m (115 ft 0 in), szerokość liczyła 11,28 m (37 ft 0 in), natomiast zanurzenie wynosiło od 2,34 m (7,67 ft) do 2,74 m (9 ft). Pomijając nieco większe rozmiary związane ze znacznie cięższym uzbrojeniem okrętu, konstrukcja okrętu nie odbiegała od innych kanonierek projektu Rendela. Kadłub był wyposażony w przedziały wodoszczelne i charakteryzował się sporym stosunkiem szerokości do długości, co dawało okrętowi stabilność potrzebną do używania ciężkiej armaty. Mimo to okręt nie zniósłby odrzutu działa, gdyby nie znajdowało się ono w osi okrętu, więc nie mogło być one obracane, a celowanie odbywało się poprzez manewrowanie całą jednostką. Okręt był pozbawiony ożaglowania.
Opancerzenie
Okręty nie posiadały opancerzenia
Uzbrojenie
Początkowo jedynym uzbrojeniem okrętów była ciężka armata 343 mm (13,5 in) Armstrong, która była umieszczona na śródokręciu, na lawecie hydraulicznej, która umożliwiała opuszczenie działa do pozycji transportowej do wnętrza kadłuba, kiedy okręt miał przemieszczać się na miejsce akcji. Działo było unoszone do góry w momencie przygotowania do otwarcia ognia. Celowanie odbywało się za pomocą przemieszczania całego okrętu, gdyż laweta nie umożliwiała strzelania pod kątem do osi jednostki. Działo to miało zostać użyte jako główne uzbrojenie nowo budowanych pancerników typu "ROYAL SOVEREIGN". Po zakończeniu testów armaty okręt został zakupiony przez Royal Navy. Zmieniono na nim uzbrojenie, montując 1 działo 190 mm (7,5 in) na dziobie, oraz 1 działo 102 mm (4 in) QF na rufie okrętu. Istnieje fotografia z 1899 r. przedstawiająca kanonierkę uzbrojoną w działo 305 mm (12 in) 50 t. BL, jednak od kiedy okręt nosił takie uzbrojenie nie jest jasne. Tuż przed wybuchem I wojny światowej okręt przezbrojono w działo 234 mm (9,2 in), na co wskazują zachowane zdjęcia okrętu. Nie jest jasne czy zachowano umieszczone na rufie działo 102 mm (4 in) QF. Ogólnie informacje dotyczące uzbrojenia (które było dosyć często zmieniane) jest fragmentaryczna i wymaga głębszych badań.
Napęd
Okręt napędzały dwie 2-cylindrowe maszyny parowe z powrotnymi korbowodami pojedynczego rozprężania firmy Ross & Duncan. Maszyny miały łączną moc 310 ihp. Nie ma danych na temat prędkości, jednakże zakłada się iż nie była ona większa niż 9 węzłów. Parę zapewniała nieznana liczba kotłów (najprawdopodobniej dwa) firmy S. Hodge & Sons, Millwall. Podobnie jak w przypadku innych kanonierek projektu Rendela dwie śruby zapewniały okrętowi całkiem dużą manewrowość, co przy niewielkim zanurzeniu powodowało, iż okręty tej klasy były doskonałe do działań na płytkich wodach. Jednakże niska wolna burta i niewielka prędkość powodowały problemy przy żegludze na pełnym morzu, zaś nawet niewielkie fale ograniczały celność ognia i utrudniały przemieszczanie okrętu na miejsce akcji.
Służba |
| 01.08.1882 | Położenie stępki okrętu w stoczni Charles Mitchell & Co Ltd, Walker, Newcastle upon Tyne pod numerem stoczniowym 451. |
| 30.12.1882 | Wodowanie okrętu. |
| 12.07.1883 | Ukończenie budowy i wyposażanie okrętu. |
| 1884 | Zakupienie okrętu przez Royal Navy i przezbrojenie okrętu. |
| 05.1891 | Okręt został przemianowany na HMS "EXCELLENT". Pełnił wówczas rolę okrętu szkolnego dla artylerzystów w ośrodku szkoleniowym Royal Navy HMS "Excellent" w Portsmouth. |
| 08.1914 | Okręt przezbrojono w działo 234 mm (9,2 in). Jednostka brała udział w ostrzeliwaniu wybrzeża Belgii, między innymi w październiku i grudniu 1914 r. |
| 10.1916 | Okręt został wycofany ze służby czynnej i najprawdopodobniej pozbawiony uzbrojenia. |
| 01.11.1916 | Ponowna zmiana nazwy okrętu na HMS "CALCUTTA". |
| 08.1917 | Zmiana nazwy okrętu na HMS "SNAPPER". |
| 27.04.1924 | Okręt został sprzedany dla Dover Harbour Board, został przebudowany na dźwig pływający i przemianowany na "DEMON". |
| 1971 | Okręt został ponownie sprzedany dla Pound Shipbreakers, jednakże okręt nie został złomowany. Jego kadłub istnieje do dziś, rdzewiejąc przy nabrzeżu firmy w Portsmouth. W maju 2008 r. kadłub został częściowo zezłomowany, odcięto ok. 20-stopowy fragment dziobu, zdemontowano również resztki nadbudówek. |
Galeria |
- Roger Chesneau, Eugene M. Kolesnik, eds. (1979). Conway's All the World's Fighting Ships 1860–1905. Greenwich: Conway Maritime Press.
- Dawid Lyon, Rif Winfield (2004). The Sail & Steam Navy List. All the ships of the Royal Navy 1815 - 1889. Chatham Publishing.
- Rif Winfield (2014). British Warship of the Age of Sail 1817 - 1863. Seaforth Publishing.
- Wikipedia, The Dreadnought Project oraz inne strony internetowe.
