Defender (1883)

Torpedowce II klasy typu "DEFENDER" zostały zbudowane w stoczni John I. Thornycroft & Company, Chiswick w 1883 r. i dostarczone w dwóch partiach do Nowej Zelandii, gdzie stały się częścią podlegającej Royal Navy kolonialej marynarki wojennej.

Kraj: Wielka Brytania
klasa: torpedowce II klasy

Specyfikacja

Nazwa okrętu	Stocznia	Położenie stępki	Wodowanie	Ukończenie budowy	Los okrętu
DEFENDER	Thornycroft DYd	?.?.1883	30.07.1883	?.?.1883	Sprzedany w 1900 r.
TAIAROA	Thornycroft DYd	?.?.1883	10.08.1883	?.?.1883	Złomowany po 1900 r.
WAITEMATA	Thornycroft DYd	?.?.1883	30.08.1883	?.?.1883	Złomowany po 1900 r.
PONEKE	Thornycroft DYd	?.?.1883	31.08.1883	?.?.1883	Złomowany po 1900 r.

Dane taktyczno-techniczne

Wymiary:

Wypornośc	12 t.
Długość całkowita	19,20 m (63 ft 0 in)
Długość pomiędzy pionami	19,15 m (62 ft 10 in)
Szerokość	2,29 m (7 ft 6 in)
Zanurzenie średnie	1,19 m (3 ft 10¼ in)
Zanurzenie konstrukcyjne - dziób	0,33 m (1 ft 1 in)
Zanurzenie konstrukcyjne - rufa	0,97 m (3 ft 2 in)

Napęd:

Maszyny	jedna 2-cylindrowa maszyna parowe typu HE "compound"; 1 kocioł typu lokomotywowego; 1 śruba
Moc indykowana (projektowa)	173 ihp
Prędkość projektowa	17 węzłów
Paliwo	0,76 t. (15 cwt) węgla
Zasięg	brak danych

Opancerzenie:

Brak

Uzbrojenie:

Początkowe	1 mina (torpeda) wytykowa McEvoy; 1 dwulufowy karabin maszynowy (kartaczownica) 25,4 mm (1 in) L/40 Nordenfelt
Początkowe (dwie jednostki)	1 mina (torpeda) wytykowa McEvoy; 2 zrzutnie torped 450 mm (17,7 in) Whitehead; 1 dwulufowy karabin maszynowy (kartaczownica) 25,4 mm (1 in) L/40 Nordenfelt

Ludzie:

Załoga

7 oficerów i marynarzy

Projekt

Marynarka wojenna Nowej Zelandii zaistniała jako oddzielna siła wojskowa dopiero w 1941 r. Związek Royal Navy z Nową Zelandią rozpoczął się wraz z przybyciem porucznika (późniejszego kapitana) Jamesa Cooka w 1769 roku, który odbył dwie kolejne podróże do Nowej Zelandii w 1773 i 1777 roku. Okazjonalne wizyty okrętów Royal Navy miały miejsce pod koniec XVIII wieku, aż do podpisania traktatu z Waitangi w 1840 r. William Hobson, kluczowy gracz przy opracowywaniu traktatu, przebywał w Nowej Zelandii jako kapitan Royal Navy. Podpisanie traktatu z Waitangi uczyniło Nową Zelandię kolonią w Imperium Brytyjskim, więc obrona wybrzeża stała się obowiązkiem Królewskiej Marynarki Wojennej. Ta rola była wypełniana aż do I wojny światowej. Poza tym rząd Nowej Zelandii podejmował we własnym zakresie kroki mające na celu podniesienie obronności kolonii, oczywiście współpracując ściśle z rządem Wielkiej Brytanii. Sześć tygodni po opublikowaniu w marcu 1880 roku raportu na temat obrony wybrzeża Nowej Zelandii, który opracował Lieutenant Colonel Peter Scratchley, Agent Generalny Sir Francis Dillon Bell poprosił o informacje na temat projektów torpedowców z brytyjskiej Admiralicji. Miną jednak jeszcze dwa lata, zanim Bell otrzyma instrukcje dotyczące faktycznego zakupu statków w imieniu rządu. Po burzliwych dyskusjach w Wellington, gdzie urzędował parlament Nowej Zelandii, 26 sierpnia 1882 r. zamówiono w stoczni John I. Thornycroft & Company, Chiswick cztery torpedowce II klasy. Kontrakt na budowę opiewał łącznie na 4 x 3150 funtów (łącznie koszt dobił do 12 660 funtów, z dodatkowymi kosztami), z klauzulą karną wynoszącą 10 funtów za każdy tydzień opóźnienia i 50 funtów za każdy 0,25 węzła poniżej zakontraktowanych 17 węzłów. We wrześniu 1883 r. wszystkie torpedowce były już po próbach morskich jednak z powodu problemów z minami wytykowymi (a raczej z ich przetestowaniem) okręty zostały dostarczone w dwóch partiach do zleceniodawcy dopiero w następnym roku - 1 lutego 1884 r. wyruszyła na pokładzie statku "LYTTELTON" pierwsza para okrętów do Port Chalmers, natomiast pozostała dwójka wyruszyła 3 maja 1884 r. do Wellington. Okręty w tym okresie nosiły jedynie numery stoczniowe, od "168" do "171". Torpedowiec numer "168" został odholowany z Port Chalmers do Lyttelton przez parowiec "STELLA" w grudniu 1884 r., natomiast torpedowiec "170" został zaholowany przez SS "HINEMOA" z Wellington do Auckland w kwietniu 1885 r.

Istnieją spore rozbieżności jeżeli chodzi o nazwy okrętów. Podane w tabeli specyfikacji nazwy pochodzą z "The Sail & Steam Navy List. All the ships of the Royal Navy 1815 - 1889". Jednakże inne źródła (w tym nowozelandzkie) podają iż okręty dopiero po dotarciu do portów docelowych zostały przemianowane i ich lokalne nazwy zastąpiły numery stoczniowe, którymi do tej pory były określane. Torpedowiec "168" w Lyttelton został nazwany "LYTTELTON" lub "TAMIOHA" (co ciekawe w tych dokumentach nie wspominana jest nazwa "DEFENDER"), torpedowiec "169" w Port Charlmers został przemianowany na "TAI AROA", torpedowiec "170" w Auckland został przemianowany na "WAITEMATA" lub "TE ARAI TE URU", natomiast torpedowiec "171" w Wellington został nazwany "PONEKE" lub "JERVOIS".

Konstrukcja

Kadłub

Okręty były konstrukcyjnie niemal identyczne z dostarczonym dla Tasmanii torpedowcem II klasy "TB 191", pochodzącymi zresztą również ze stoczni Thornycroft. Kadłub był wykonany z galwanizowanej stali. Wyporność wynosiła 12 t. W niektórych materiałach podawana jest wyporność o pół tony wyższa. Długość między pionami wynosiła 19,15 m (62 ft 10 in), szerokość 2,29 m (7 ft 6 in), natomiast zanurzenie 1,19 m (3 ft 10¼ in). Dane te pochodzą z "The Sail & Steam Navy List. All the ships of the Royal Navy 1815 - 1889". W opracowaniach australijskich (m.in. R. L. White “The Tasmanian Corps Torpedo Boat”; Sabretache Volume XVIII ze stycznia 1977 r. ) można znaleźć informację na temat zanurzenia podczas testów: wynosiło ono 0,33 m (1 ft 1 in) na dziobie i 0,97 m (3 ft 2 in) na rufie. Okręty miały dwa wąskie kominy, umieszczone obok siebie poprzecznie. Budowa kadłuba nie odbiegała od innych torpedowców II klasy budowanych przez stocznie brytyjskie.

Opancerzenie

Uzbrojenie

Okręty były uzbrojone początkowo 1 minę (torpedę) wytykową McEvoy. Na każdy okręt zakupiono po dwa wytyki (za cenę 275 funtów) oraz dwie miny McEvoy za cenę ok. 39 funtów za sztukę. Jeszcze w trakcie budowy zdecydowano iż należy wzmocnić odpowiednio kadłuby, tak aby można użyć burtowych zrzutni torped Whitehead'a. Zdecydowano się zakupić takie zrzutnie dla okrętów, oraz dodać do wyposażenia 1 dwulufowy karabin maszynowy (kartaczownicę) 25,4 mm (1 in) L/40 Nordenfelt. Było to jednak zbyt kosztowne i ostatecznie jedynie dwa okręty ("WAITEMATA" i "PONEKE") zostały wyposażone w taki zestaw przed dostarczeniem. Co do pozostałych dwóch istnieją rozbieżności w danych źródłowych. Część z nich twierdzi, że okręty zostały wyposażone w karabin maszynowy i zrzutnie torped około 1886 r. jednak część mówi, że (mimo zakupu i dostarczenia) nigdy nie zostały wyposażone w te elementy wyposażenia i do samego końca ich jedynym uzbrojeniem był wytyk z miną (ewentualnie zamontowano karabin maszynowy ale nie zrzutnie). Dodatkowy problem ze zrzutniami uwidocznił się podczas prób. Okręty były tak niestabilne, iż zrzut torpedy z jednej burty powodował zaburzenie stateczności i groził wywróceniem do góry dnem. Wg danych na torpedowcach zastosowano torpedy 18-calowe, w przeciwieństwie do 14-calowych zastosowanych w torpedowcu "TB 191". Może to tłumaczyć problemy ze statecznością, gdyż lżejsze torpedy 14-calowe zastosowane na tasmańskim torpedowcu nie sprawiały takich problemów.

Napęd

Służba

Defender

26.08.1882	Złożenie zamówienia na okręt.
1883	Rozpoczęcie budowy okrętu w John I. Thornycroft & Company, Church Wharf, Chiswick, Londyn, pod numerem stoczniowym 168.
30.07.1883	Wodowanie okrętu.
1883	Zakończenie budowy okrętu. Początkowy koszt wyniósł 3150 funtów.
18.09.1883	Próby odbiorcze okrętu.
01.02.1884	Okręt wyruszył wraz z "TAIAROA" na pokładzie statku "LYTTELTON" do Nowej Zelandii. Co ciekawe, okręt został załadowany na statek już w październiku 1883 r.
09.05.1884	Okręty dotarły do Port Chalmers. Zostały zacumowane w Deborah Bay.
24.12.1884	Okręt został przyholowany przez parowiec "STELLA" do portu w Lyttelton. Wg. danych już wtedy nazywał się "DEFENDER". Wcześniej używano numeru stoczniowego jako nazwy. Nie jest jasne dlaczego okręt tak długo oczekiwał w Port Chalmers, najprawdopodobniej jednak ma to związek z brakiem wyszkolonej załogi oraz odpowiedniej infrastruktury na miejscu docelowym, która była dopiero w pośpiechu tworzona.
01.01.1885	Torpedowiec po raz pierwszy wystąpił publicznie na regatach Lyttelton w Nowy Rok i cieszył się dużym zainteresowaniem. W Baker's Bay poniżej Erskine Point zbudowano dla niego slip i zadaszenie. Wydaje się jednak, że po pierwszym przypływie entuzjazmu torpedowiec rzadko był uruchamiany i był trzymany głównie z dala od wody, ze względu na jego ocynkowaną stalową powłokę. Tylko pięć osób było odpowiedzialnych za obsługę okrętu, a także za utrzymanie go na slipie oraz obsługę samego slipu i zadaszenia nad nim. Wszyscy byli członkami Torpedo Corps, organizacji żołnierzy zawodowych utworzonej w 1886 r. w celu nadzorowania, utrzymania i eksploatacji wszystkich nowozelandzkich instalacji związanych z uzbrojeniem minowym i torpedowym, a także zaciągów ochotników i ich szkoleniem. Z biegiem czasu zdecydowana większość członków Torpedo Corps zmiast z doświadocznych marynarzy i żołnierzy zaczęła składaś się z osób cywilnych o różnorodnych zawodach. Do 1892 r. w Korpusie znajdowali się m.in. rzeźnicy, kowale, monterzy kotłów, czy malarze. Niestety wykorzystanie personelu niewojskowego miało szkodliwy wpływ na utrzymanie wszystkich torpedowców. Broszura opracowana dla rządu Nowej Zelandii przez J.I. Thornycroft & Co. przedstawiała procedury niezbędne do prawidłowego utrzymania torpedowców kolonii oraz ich obsługi. Obejmowały one comiesięczne kontrole poszycia kadłuba wewnątrz i na zewnątrz, następnie czyszczenie i malowanie wszelkich odsłoniętych miejsc, aby zapobiec korozji ocynkowanych elementów poszycia kadłuba. Pomimo tych wytycznych już w 1886 r. pojawiły się raporty, że osoba odpowiedzialna za utrzymanie torpedowca, Robert Brown, nie wykonuje należycie swoich obowiązków. Brown był cywilem zatrudnionym przez Army Department w Lyttelton, do pełnienia funkcji inżyniera okrętu i głównego konserwatora, lecz później został zwolniony za doprowadzenia torpedowca do stanu opisanego jako „mocno zardzewiały i prawie zepsuty... [i wymaga] rozłożenia na części i wyczyszczenia”.
30.03.1886	Rear-Admiral R. A. E. Scott of Dunedin, Commodore of the Naval Artillery Volunteers, przybył do Lyttelton w trakcie inspekcji. Captain McLellan, kapitan portu i oficer dowodzący w Lyttelton spotkał go na stacji i odprowadził na molo w Gladstone, gdzie czekał torpedowiec. Podróż dookoła wyspy Ripa odbyła się w celu obserwowania postępu prac obronnych, a następnie okręt w admirałem udał się do Little Port Cooper. W trakcie rejsu załoga wykonała ćwiczenia z miną wytykową. Podróż nie była sukcesem. Potwierdziły się raporty dotyczące zapuszczenia konserwacji okrętu. Silnik parowy okazał się tak zdegenerowany, iż można było wyciągnąć jedynie 12½ węzła. Silniki parowe szybko zużyły wszystkie zapasy słodkiej wody, a zbiorniki musiały zostać napełnione wodą morską, co spowodowało jeszcze większy spadek prędkości. Dziennikarz "Lyttelton Times” opisujący te kłopoty nie obwiniał jednak ochotników, którzy stanowili załogę okrętu za ten ponury występ, wskazywał raczej za niezdolność rządu do zapewnienia pełnoetatowego inżyniera do obsługi okrętu.
1886	Wg niektórych danych w tym czasie na dwóch pierwszych okrętach zamontowano zrzutnie torped Whitehead'a. Jednak część źródeł twierdzi, iż sam "DEFENDER" nigdy nie został w nie wyposażony.
1887	Okręt uczestniczył w zderzeniu z nabrzeżem w porcie w Lyttelton. Wypadek, który wydawał się nastapić w wyniku nieporozumienia między dowódcą okrętu a nowo mianowanym głównym inżynierem, spowodował uszkodzenie rufy jednostki, w tym pokrycia kadłuba oraz wału napędowego, a także całkowitą utratę śruby napędowej. Podczas przesłuchań przed sądem czterech członków załogi ujawniło, że główny inżynier, Alexander Milne, miał problemy ze słuchem. Ponadto Milne przyznał się w trakcie przesłuchań że miał problemy ze wzrokiem, nie mógł czytać gazety i miał bardzo ograniczoną zdolność widzenia w nieoświetlonych obszarach. Milne wskazywał również na to, iz przyczyną zderzenia mógł być zły stan torpedowca. Chociaż dowódca okrętu, Petty Officer Charles Gray, podobno zasygnalizował telegraficznie do maszynowni, aby inżynier ustawił silnik „pełną parą naprzód”, Milne stwierdził, że wskaźnik telegrafu w maszynowni był w ciągłym ruchu, nie zatrzymując się na żadnym konkretnym polu. Ostatecznie sąd przeoczył niepełnosprawność Milne'a i zamiast tego złożył pełna odpowiedzialność za incydent na Gray'u, który został zdegradowany i nakazał rezygnację z dowodzenia torpedowcem. Sam okręt został naprawiony do końca września 1887 r.
1899	Po tej dacie okręt został uznany za niezdatny do służby i wystawiony na sprzedaż. Okręt kupił Mark Thomas z Lyttelton Steam Launch Company, który odzyskał z kadłuba wszystkie wartościowe elemety zaś sam kadłub został porzucony w Purau Beach, gdzie niszczał i był powoli rozbierany przez okoliczną ludność. Według niektórych danych silnik z torpedowca trafił do Ilam Engineering School w Christchurch, natomiast wg. niektórych do School of Engineering na Canterbury University.
1996	W 1996 r. Project Port Lyttelton, społeczna grupa non-profit, rozpoczeła starania o przywrócenie historycznego magazynu prochu w Magazine Bay, w Lyttelton. Ze względu na bliskość magazynu do miejsca gdzie znajdował się slip i zadaszenie w którym przechowywano torpedowiec, ludzie z Project Port Lyttelton zasugerowali, że mozna tutaj stworzyć również tematyczny pokaz muzealny związany z "DEFENDER" i poprosił członka komisji Davida Bundy'ego o zorganizowanie poszukiwań szczątków okrętu na plaży Purau. Jego praca okazała się trudna,gdyż jak wykazały poszukiwania, w 1959 r. resztki splądrowanego kadłuba okrętu zostały zakopane w płytkich dołach z polecenia Rady Hrabstwa Mt. Herbert. Niemniej jednak Bundy z powodzeniem wykorzystał dziewiętnastowieczne źródła archiwalne, historie ustne opracowane na podstawie wspomnień mieszkańców Purau, fotografii lotniczych z połowy XX wieku, oraz pomoc specjalistów od wykrywania min armii nowozelandzkiej i lokalnych ochotników. Ostatecznie zlokalizowano i zidentyfikowano miejsce porzucenia resztek torpedowca w 1998 r. Wszystkie elementy konstrukcyjne i powiązane artefakty były systematycznie identyfikowane, katalogowane i konserwowane. Ostatecznie sekcje dziobowa i rufowa częściowo zrekonstruowane z zachowanego materiału kadłuba i umieszczone na wystawie jako część większej ekspozycji i archiwum danych zwanej wspólnie pod nazwą Thornycroft Torpedo Boat Museum.
2003	Otwarto Lyttelton Torpedo Boat Museum, którego częścią jest własnie ekspozycja przedstawiająca ocalałe sekcje torpedowca.

Taiaroa

26.08.1882	Złożenie zamówienia na okręt.
1883	Rozpoczęcie budowy okrętu w John I. Thornycroft & Company, Church Wharf, Chiswick, Londyn, pod numerem stoczniowym 169.
10.08.1883	Wodowanie okrętu.
1883	Zakończenie budowy okrętu. Początkowy koszt wyniósł 3150 funtów.
19.09.1883	Próby odbiorcze okrętu.
01.02.1884	Okręt wyruszył wraz z "DEFENDER" na pokładzie statku "LYTTELTON" do Nowej Zelandii.
09.05.1884	Okręty dotarły do Port Chalmers. Zostały zacumowane w Deborah Bay.
1884	Okręt pozostał na miejscu, natomiast "DEFENDER" został przeniesiony do portu w Lyttelton. Po jakimś czasie okręt został przemianowany na "TAIAROA" lub "TAI AROA". Podobnie jak bliźniak torpedowiec rzadko był uruchamiany i był trzymany głównie z dala od wody, ze względu na jego ocynkowaną stalową powłokę. Okrętem zajmowali się również członkowie Torpedo Corps, podobnie jak innymi torpedowcami w pozostałych portach. Okręt trapiły dokładnie te same problemy z utrzymaniem i konserwacją. Ogólnie nie wiadomo zbyt wiele na temat losów tego okrętu.
1900	Okręt po tej dacie został najpierw zdjęty ze służby, pozbawiony wyposażenia a potem rozebrany na części.

Waitemata

26.08.1882	Złożenie zamówienia na okręt.
1883	Rozpoczęcie budowy okrętu w John I. Thornycroft & Company, Church Wharf, Chiswick, Londyn, pod numerem stoczniowym 170.
30.08.1883	Wodowanie okrętu.
1883	Zakończenie budowy okrętu. Początkowy koszt wyniósł 3150 funtów.
19.09.1883	Próby odbiorcze okrętu.
03.05.1884	Okręt wyruszył wraz z "PONEKE" na pokładzie statku transportowego do Nowej Zelandii. Około 5 miesięcy później okręty dotarły do Wellington.
04.1885	Okręt został przeholowany przez SS "HINEMOA" do Auckland, gdzie miał pełnić swoją służbę. Okręt był przechowywany na slipie w Admiralty Reserve (obecnie Devonport Reserve). Po dotarciu na miejsce okręt został przemianowany na "WAITEMATA", a później (według niektórych źródeł) na "TE ARAI TE URU". Slip znajdujący się w Auckland był możliwy do użycia jedynie przy wysokim stanie wody, planowano zbudować nowy, jako część przeprowadzonej w 1897 r. modernizacji infrastruktury umieszczonej w Torpedo Bay, jednakże ostatecznie nie doszło to do skutku. Nazwa zatoki Pilot Bay została zmieniona na Torpedo Bay własnie ze względu na znajdujący się w niej torpedowiec.
1900	Okręt po tej dacie został najpierw zdjęty ze służby, pozbawiony wyposażenia a potem rozebrany na części.

Poneke

26.08.1882	Złożenie zamówienia na okręt.
1883	Rozpoczęcie budowy okrętu w John I. Thornycroft & Company, Church Wharf, Chiswick, Londyn, pod numerem stoczniowym 171.
31.08.1883	Wodowanie okrętu.
1883	Zakończenie budowy okrętu. Początkowy koszt wyniósł 3150 funtów.
18.09.1883	Próby odbiorcze okrętu.
03.05.1884	Okręt wyruszył wraz z "WAITEMATA" na pokładzie statku transportowego do Nowej Zelandii. Około 5 miesięcy później okręty dotarły do Wellington.
04.1885	Okręt pozostał w Wellington. Po dotarciu na miejsce okręt został przemianowany na "PONEKE" lub "JERVOIS". Okręt trapiły te same przypadości co pozostałe torpedowce, głównie wynikające ze słej obsługi i braku fachowej konsrewacji.
1900	Okręt po tej dacie został najpierw zdjęty ze służby, pozbawiony wyposażenia a potem rozebrany na części, które rdzewiały porzucone w Shelly Bay.

Źródła:

- Chesneau, Roger; Kolesnik, Eugene M., eds. (1979). Conway's All the World's Fighting Ships 1860–1905. Greenwich: Conway Maritime Press.
- Dawid Lyon, Rif Winfield (2004). The Sail & Steam Navy List. All the ships of the Royal Navy 1815 - 1889. Chatham Publishing.
- Wikipedia oraz inne strony internetowe.

Sidebar