Kolejną eksperymentalną jednostką zbudowaną w ramach programu finansowego 1896–97 Naval Estimates był niszczyciel HMS "EXPRESS". Został zbudowany w stoczni Laird, Son & Company, Birkenhead. Był eksperymentalnym niszczycielem który miał w założeniach osiągnąć 33 węzły, dlatego wraz z dwoma innymi jednostkami zbudowanymi w innych stoczniach stanowił oddzielną serię niszczycieli 32-33 węzłowych ("32-33 knotters").
Kraj: Wielka Brytania klasa: niszczyciele |
Specyfikacja
Nazwa okrętu | Stocznia | Położenie stępki | Wodowanie | Ukończenie budowy | Los okrętu |
EXPRESS | Laird DYd | 01.12.1896 | 11.12.1897 | ?.02.1902 | Złomowany w 1921 r. |
Dane taktyczno-techniczne
Wymiary:
Wyporność pełna | 540 t. |
Wyporność normalna | 465 t. |
Długość całkowita | 72,92 m (239 ft 3 in) (czasami spotyka się wartość 73,00 m (239 ft 6 in)) |
Długość pomiędzy pionami | 71,63 m (235 ft 0 in) |
Szerokość | 7,16 m (23 ft 6 in) |
Głębokość | 4,47 m (14 ft 8 in) |
Zanurzenie | od 2,13 m (7 ft 0 in) do 3,05 m (10 ft 0 in) (czasami spotyka się wartość 3,12 m (10 ft 3 in)) |
Napęd:
Maszyny | Dwie maszyny parowe typu VTE; 4 kotły wodnorurkowe firmy Normand; 3 śruby |
Moc indykowana | 9350 ihp |
Prędkość | 31 węzłów (kontraktowa 33 węzłów) |
Paliwo | od 70 t. do 140 t. węgla |
Zasięg | 1470 mil morskich przy prędkości 11 węzłów |
Opancerzenie:
Brak |
Uzbrojenie:
Początkowe | 1 działo 76 mm (3 in) 12-funtowe (12 pdr) 12 cwt QF; 5 dział 57 mm (2,24 in) 6-funtowych (6 pdr) 8 cwt QF; 2 wyrzutnie torped 450 mm (17,72 in) |
Ludzie:
Załoga | 74 oficerów i marynarzy |
Projekt
W ramach programu rozbudowy floty 1896 - 1897 Programme Admiralicja zdecydowała o zbudowaniu trzech niszczycieli tzw. "specjal", które w ramach eksperymentu miały udowodnić możliwość zbudowania przez brytyjskie stocznie jednostek torpedowych o bezprecedensowej jak na tamte czasy prędkości 33 węzłów. Taka decyzja zapadła głównie za sprawą doniesień o próbach morskich francuskiego torpedowca "FORBEN", który w 1895 r. osiągnął ponad 31 węzłów. W rzeczywistości ten wynik okazał się jednostkowy i bliźniacze jednostki francuskiego torpedowca nie osiągnęły podobnych prędkości na próbach morskich. Jednakże Admiralicja była mocno zaniepokojona i zleciła stoczniom Thornycroft (HMS "ALBATROSS" - kontraktowa prędkość w tym wypadku wynosiła 32 węzły), Laird (HMS "EXPRESS") i Thomson (HMS "ARAB" - tu również kontraktowa prędkość wynosiła 32 węzły) zbudowanie niszczycieli, które mogłyby osiągnąć 32-33 węzły, a tym samym stanowiłyby odpowiedź na francuskie torpedowce. Założenia okazały się niestety zbyt ambitne. Żaden z tych trzech okrętów nie osiągnął zakładanej prędkości, większość czasu spędzając na próbach morskich w trakcie których konstruktorzy próbowali za pomocą kolejnych zmian konstrukcyjnych wycisnąć z maszyn i okrętów zakontraktowaną prędkość.
Okręty te konstrukcyjnie stanowiły powiększoną wersję niszczycieli 30-węzłowych, z niewielkimi różnicami charakterystycznymi dla każdej ze stoczni. Okręty posiadały taki sam zestaw uzbrojenia, jednak były większe, miały mocniejsze maszyny i przede wszystkim były kosztowniejsze od swoich wolniejszych braci. HMS "EXPRESS" wyróżniał się czterokominową sylwetką. W trakcie prób morskich został poważnie uszkodzony, później próbowano wielu wariantów śrub, tak aby osiągnąć zakładaną prędkość jednak bez rezultatu. W przeciwieństwie do HMS "ALBATROSS" wymagano osiągnięcia 33 węzłów, co nie udało się zupełnie. Okręt miał wyjątkowo złą opinię jeśli chodzi o niezawodność, szczególnie na początku kariery. Ostatecznie Admiralicja zdecydowała się zaakceptować okręt pomimo tej porażki w uznaniu wielkich starań i wydatków stoczni Laird w próbach osiągnięcia nadmiernie optymistycznych wymagań oraz faktu, że dalsze zmuszanie maszyn okrętowych może powodować nadmierne ich zużycie.
30 sierpnia 1912 r. dokonano klasyfikacji niszczycieli. Jeżeli chodzi o serię 30-węzłową, to wydzielono 3 typy. Niszczyciele czterokominowe zaklasyfikowano do typu "B", trzykominowe do typu "C", natomiast dwukominowe do typu "D". Do typu "B" należał właśnie niszczyciel HMS "EXPRESS".
Konstrukcja
Kadłub
W
yporność pełna okrętu liczyła 540 t. długość całkowita 72,92 m (239 ft 3 in), szerokość 7,16 m (23 ft 6 in) natomiast zanurzenie wynosiło od od 2,13 m (7 ft 0 in) do 3,05 m (10 ft 0 in). Co do wymiarów, to w dostępnych mi źródłach występują niewielkie różnice. Są zawarte w tabeli danych taktyczno - technicznych. Kadłub okrętów był wykonany ze stali. Zastosowano układ czterokominowy, kominy były romieszczone w miarę równomiernie. Jak większość wczesnych niszczycieli miał zakryty dziób, ukształtowany na podobieństwo skorupy żółwia (ang. "turtleback"), miał on ułatwić omywanie kadłuba przez fale przy dużej prędkości. W części dziobowej znajdowało się odkryte stanowisko działa 12-funtowego, które w dużym stopniu było zintegrowane z niewielkim mostkiem (stanowiskiem dowodzenia). Powodowało to pewne problemy (głównie dlatego, iż dla wygody oficerowie używali platformy działa jako mostka, zamiast używac stanowiska pod nią) i w późniejszych, większych konstrukcjach odseparowano te dwa elementy. Charakterystyczną cechą tego niszczyciela było takie ukształtowanie górnego pokładu, iż był on wyższy na śródokręciu niż na obu końcach. Widać to wyraźnie na planach stoczni.
Uzbrojenie
Okręty były uzbrojone 1 działo 76 mm (3 in) 12-funtowe (12 pdr) 12 cwt QF, 5 dział 57 mm (2,24 in) 6-funtowe (6 pdr) 8 cwt QF i 2 wyrzutnie torped 450 mm (17,72 in). Działo 12-funtowe znajdowało się na odsłoniętym stanowisku w części dziobowej. Dwa stanowiska szybkostrzelnych dział 6-funtowych znajdowały się zaraz za stanowiskiem dowodzenia, dwa kolejne na burtach na śródokręciu natomiast ostatnie z nich na rufie. Zarówno działo 12-funtowe jak i działa 6-funtowe były wyposażone w osłony przeciwodłamkowe, jednak mogły być one demontowane i często na zdjęciach nie są one uwidocznione.
Okręty były wyposażone w dwie wyrzutnie torped umieszczone na obrotowych pojedynczych stanowiskach,. Jedno stanowisko znajdowało się pomiędzy środkowymi kominami, drugie natomiast za ostatnim kominem. Wyrzutnie torped w nomenklaturze brytyjskiej określane jako 18-calowe w rzeczywistości miały 17,72 cala, co dawało w przeliczeniu 450 mm.
Napęd
Okręt został wyposażony w dwie 4-cylindrowe maszyny parowe typu VTE (potrójnego rozprężania), umieszczone pomiędzy dwoma kotłowniami, napędzające każda po jednej śrubie. Maszyny te miały dwa cylindry niskiego ciśnienia, co generowało mniejsze drgania całego urządzenia. Parę zapewniały cztery kotły wyprodukowane przez francuską firmę Normand, które były umieszczone w dwóch oddzielnych kotłowniach. Okręty posiadały cztery równomiernie rozmieszczone kominy, każdy z nich odprowadzał parę z jednego z kotłów. Kotły generowały parę o ciśnieniu 240 psi. Założenia kotraktowe obliczone na 33 węzły mimo zastosowania maszyn o znacznie większej mocy niż te użyte na niszczycielach 30-węzłowych, okazały się zbyt optymistyczne. Problemem okazała się technologia. W kotłach opalanych węglem wzrost parametrów pary był ograniczony przez zdolność (wydajność) człowieka do zasilania palnika pieca w paliwo, a ta była ograniczona. Tak więc, w przypadku palników węglowych, większa moc oznaczała więcej kotłów. Sytuacja radykalnie zmieniła się po przyjęciu paliwa olejowego, nie tylko dlatego, że ropa produkuje więcej ciepła na funt, ale ponieważ ilość paliwa podawanego do każdego kotła może wzrosnąć bez ograniczeń jakimi podlegały kotły opalane węglem. Zapas paliwa mimo dostosowania ładowni do zabierania aż 140 t. w trakcie służby został ograniczony do 100 t. Na okręcie w związku z użyciem większej liczby palenisk musiano zaokrętować więcej palaczy, tak więc liczba załogi wzrosła do 74 osób. Według danych najlepszy wynik jaki udało się osiągnąć to 30,97 węzła (największą moc jaką zanotowano podczas prób wynosiła 10 012 ihp), zaś próby osiągnięcia zakładanej prędkości spowodowały iż okręt został dopuszczony do służby dopiero w lutym 1902 r.
W opracowaniu "Британские эсминцы. История эволюции. 1892—1953" również można znaleźć informacje na temat osiągów tego niszczyciela podczas prób. Według danych okręt przy mocy 9882 ihp, 379 obrotach na minutę i wyporności 430 t. osiągnął prędkość 31,000 węzła.
Służba
01.12.1896 | Rozpoczęcie budowy okrętu w stoczni Laird, Son & Company, Birkenhead pod numerem stoczniowym 629. |
11.12.1897 | Wodowanie okrętu. |
02.1902 | Ukończenie budowy okrętu. |
08.1902 | Okręt dostarczno do Devonport w celu dalszych prób. |
12.1907 | Okręt zderzył się z okrętem transportowym RFA "AQUARIUS". |
1909 | Okręt przydzielono do 5. Destroyer Flotilla z bazą w Devonport. Pozostawał w składzie flotylli aż do 1912 r. |
30.08.1912 | Dokonano klasyfikacji niszczycieli. Jeżeli chodzi o serię 30-węzłową, to wydzielono 3 typy. Niszczyciele czterokominowe zaklasyfikowano do typu "B", trzykominowe do typu "C", natomiast dwukominowe do typu "D". Do typu "B" należał właśnie niszczyciel HMS "EXPRESS". Od 30 września 1913 r. na okrętach tego typu malowano literę "C" na kadłubie oraz na jednym z kominów. |
1913 | Okręt został przydzielony do 7. Destroyer Flotilla z bazą w Devonport. Okręt znajdował się w składzie flotylli do listopada 1913 r. |
06.05.1913 | Okręt wszedł na mieliznę nieopodal Spurn Head w czasie ćwiczeń z okrętami flotylli. |
08.05.1913 | Okręt uderzył w statek pasażersko - transportowy "LEICESTER" w Grimsby i uszkodził go. |
01.1914 | Okręt przeniesiono do 8. Destroyer Flotilla z bazą w Chatham. |
08.1914 | W momencie wybuchu wojny flotylla została przeniesiona do Forth Estuary. Od 6 grudnia 1914 r. okręt nosił numer "D84", od 1 września 1915 r. numer "D80", natomiast od 1 stycznia 1918 r. numer "D34". |
01.1917 | Okręt będąc nadal na stanie flotylli rozpoczął długi i dokładny remont. |
06.1917 | Okręt został przeniesiony do East Coast Convoy Flotilla z bazą w Humber, która to flotylla miesiąc później została wcielona do składu 7. Destroyer Flotilla. |
12.1917 | Okręt ponownie został przeniesiony, tym razem do Northern Division w składzie Coast of Ireland Station, z bazą w Larne. Okręty tej flotylli patrolowały obszar pomiędzy Szkocją, a północną częścią Irlandii. Okręt pełnił tą służbę aż do końca wojny. |
12.1919 | Okręt został przeniesiony do rezerwy i umieszczony na liście okrętów do zbycia. |
17.03.1920 | Okręt został sprzedany dla G. Clarkson, Whitby z przeznaczeniem na złom. |
Znani dowódcy (przydziały)
08.01.1903 - 08.04.1903 | Commander Roger J. B. Keyes |
21.07.1903 - 08.1903 | Lieutenant & Commander Henry St. G. S. Clive (na czas manewrów) |
14.07.1904 - 03.01.1905 | Lieutenant in Command Hugh P. Buckle (na czas manewrów) |
03.01.1905 - 10.10.1905 | Lieutenant & Commander Denis G. Thynne |
10.10.1905 - 05.12.1905 | Lieutenant & Commander Lionel G. Preston |
12.1905 - 26.03.1908 | Lieutenant & Commander George H. Brown |
17.03.1908 - 26.03.1908 | Lieutenant & Commander Geoffrey Corlett (tymczasowo - wypożyczony) |
26.03.1908 - 29.03.1909 | Lieutenant in Command Frederick E. K. Strong |
29.03.1909 - 14.04.1909 | Lieutenant & Commander Henry F. H. Wakefield |
14.04.1909 - 11.04.1911 | Lieutenant & Commander The Rt. Hon. Lord George F. Seymour |
07.10.1911 - 02.09.1913 | Lieutenant-Commander James R. M. M. Crichton |
03.02.1914 - 30.01.1916 | Lieutenant-Commander Stephen H. S. Moxly |
30.01.1916 - 21.06.1916 | Commander Charles T. A. Bunbury |
22.06.1916 - 03.1917 | Lieutenant-Commander R.N.R. Frank Pattinson |
03.1917 - 10.11.1917 | Lieutenant R.N.R. in Command James A. Hodges |
10.11.1917 - 1919 | Lieutenant-Commander R.N.R. Thomas W. Young |
Źródła:
- Chesneau, Roger; Kolesnik, Eugene M., eds. (1979). Conway's All the World's Fighting Ships 1860–1905. Greenwich: Conway Maritime Press.
- Norman Friedman (2009). British Destroyer - From Earliest Days to the Second World War. Seaforth Publishing
- Эдгар Дж.Марч. Британские эсминцы. История эволюции. 1892—1953. Часть 1. — "Галея Принт", 2012
- Wikipedia oraz inne strony internetowe.