Zaplanowane w Programie Rozbudowy Floty na lata 1902/1903 krążowniki pancerne I klasy typu "DUKE OF EDINBURGH" były pierwszymi okrętami w Royal Navy zaprojektowanymi przez Phillipa Watts'a który objął stanowisko Director of Naval Construction w 1902 r. Stanowiły zmianę podejścia do konstruowania krążowników pancernych.
Kraj: Wielka Brytania klasa: krążownik pancerny |
Specyfikacja
Nazwa okrętu | Stocznia | Położenie stępki | Wodowanie | Ukończenie budowy | Los okrętu |
DUKE OF EDINBURGH | Pembroke DYd | 11.02.1903 | 14.06.1904 | 20.01.1906 | Sprzedany w 1920 r. |
BLACK PRINCE | Thames Iron Wks, Blackwall | 03.06.1903 | 08.11.1904 | 17.03.1906 | Zatonął 31.05.1916 r. |
Dane taktyczno-techniczne
Wymiary:
Wyporność projektowana | 13 550 t. |
Wyporność normalna | 12 590 t. |
Wyporność pełna | 13 965 t. |
Długość między pionami | 146,31 m (480 ft 0 in) |
Długość całkowita | 154,08 m (505 ft 6 in) |
Szerokość | 22,40 m (73 ft 6 in) |
Zanurzenie pełne - dziób | 8,08 m (26 ft 6 in) |
Zanurzenie pełne - rufa | 8,38 m (27 ft 6 in) |
Napęd:
Maszyny | 2 4-cylindrowe maszyny parowe typu TE, 20 kotłów typu Babcock, dodatkowo 6 kotłów cylindrycznych, 2 śruby |
Moc | 23 000 ihp |
Prędkość | 23 węzły |
Paliwo | 2150 t. węgla, 600 t. ropy |
Zasięg | 8130 mil morskich przy prędkości 10 węzłów |
Opancerzenie:
Pas burtowy | 152 mm - 76 mm (6 in - 3 in) |
Przegrody | 152 mm (6 in) |
Pokład | 38 mm - 19 mm (1½ in - ¾ in) |
Barbety | 152 mm (6 in) |
Wieże działowe | 190 mm - 114 mm (7½ in - 4½ in) |
Ciągi amunicyjne | 76 mm (3 in) |
Bateria dział 6-calowych | 152 mm (6 in) |
Stanowisko dowodzenia | 254 mm (10 in) |
Uzbrojenie:
Początkowe | 6 dział 254 mm (9,2 in) L/45 Mk X; 10 dział 152 mm (6 in) L/50 Mk VII QF; 20 dział 47 mm (1,85 in) 3-funtowych (3 pdr) Vickers QF; 3 wyrzutnie torped 457 mm (18 in) |
Modernizacja - 03.1916 r. | 6 dział 254 mm (9,2 in) L/45 Mk X; 6 dział 152 mm (6 in) L/50 Mk VII QF; 20 dział 47 mm (1,85 in) 3-funtowych (3 pdr) Vickers QF; 3 wyrzutnie torped 457 mm (18 in) |
Modernizacja - 05.1917 r. "DUKE OF EDINBURGH" | 6 dział 254 mm (9,2 in) L/45 Mk X; 8 dział 152 mm (6 in) L/50 Mk VII QF; 20 dział 47 mm (1,85 in) 3-funtowych (3 pdr) Vickers QF; 3 wyrzutnie torped 457 mm (18 in) |
Ludzie:
Załoga | 789 oficerów i marynarzy |
Projekt
Po poprzednim typie "DEVONSHIRE" dysydenci w Royal Navy ponownie przemyśleli, jak planują używać swoich krążowników pancernych. Zdecydowano że będą tworzone szybkie skrzydła dla floty liniowej, co oznaczało, że krążowniki będą wymagały cięższego uzbrojenia i opancerzenia, aby walczyć z przeciwnikami w przeciwnych flotach, a tym samym staną się większe i kosztowniejsze. Philip Watts, który objął stanowisko Director of Naval Construction w 1902 r. zaprojektował dwa okręty pancerne, które historyk marynarki wojennej Oscar Parkes nazwał "krążowniczą edycją pancerników typu "KING EDWARD VII". W tym pierwszym swoim projekcie Watts poprawił najgorszą wg. niego z wad spotykaną w konstrukcjach poprzedniego szefa Naval Construction, Sir Williama White. Było to rozwiązanie umieszczające działa artylerii pośredniej (np. 6-calowej) w kazamatach umieszczonych o pokład niżej niż artyleria główna. Powodowało to iż działa umieszczone relatywnie nisko nad poziomem wody mogły być używane jedynie przy spokojnym morzu. Rozwiązanie tego problemu zostało zaproponowane po rozpoczęciu budowy, gdy Watts dowiedział się, że statki będą lżejsze od oczekiwań, a zaoszczędzona wyporność będzie możliwa do spożytkowania poprzez zmianę planowanych dział 6-calowych na działa 7,5 cala (190 mm) i przeniesienie ich jednocześnie wyżej, na ten sam pokład co główne uzbrojenie. Zmiana ta miałaby kosztować w sumie 398 000 funtów za dwa okręty, co okazało się zbyt kosztowne dla rady admiralicji, więc zmiana została odrzucona 30 marca 1904 r.
Konstrukcja
Kadłub
Planowana wyporność okrętów miała wynosić 13 550 t., jednak ostatecznie okręty okazały się lżejsze niż zakładano. Ich wyporność normalna wynosiła 12 590 t., natomiast pełna 13 965 t. Długość całkowita okrętów wynosiła 154,08 m (505 ft 6 in), długość między pionami 146,31 m (480 ft 0 in), szerokość 22,40 m (73 ft 6 in), zanurzenie pełne na dziobie 8,08 m (26 ft 6 in), natomiast na rufie 8,38 m (27 ft 6 in). Okręty były w porównaniu do poprzedniego typu "DEVONSHIRE" cięższe o 2500 t. i dłuższe o 9,14 m (30 ft). Okręty po zbudowaniu wykazłały że przy wysokości metacentrycznej liczącej 1,28 m (4,2 ft) przy pełnej wyporności, przechyły są szybkie i niestety potwierdziły się obawy o zalewanie dział 6-calowych przy wysokim stanie morza.
Cztery lata po ukończeniu budowy podwyższono kominy o 1,83 m (6 ft), gdyż okazały się za krótkie i zadymiały stanowisko dowodzenia. W maju 1917 r. maszt został zmieniony na typ trzypodporowy, aby zabezpieczyć mocowanie nowego kontrolera prowadzenia ognia, który miał znacznie większą wagę.
Uzbrojenie
Na uzbrojenie składało się 6 dział 254 mm (9,2 in) L/45 Mk X, 10 dział 152 mm (6 in) L/50 Mk VII QF, 20 dział 47 mm (1,85 in) 3-funtowych (3 pdr) Vickers QF oraz 3 wyrzutnie torped 457 mm (18 in). Działa 9,2-cala były znacznie potężniejsze niż te użyte w poprzednim typie "DEVONSHIRE". Zostały umieszczone w sześciu wieżach typu Mk V S - dwóch umieszczonych w linii kadłuba na dziobie i na rufie oraz czterech skrzydłowych, umieszczonych przy kominach. Wieże dziobowa i rufowa miały kąt ostrzału wynoszący 285°, natomiast wieże działowe na skrzydłach jedynie 120°. Kąt podniesienia dla tych dział wynosił od −5° do +15°. Zapas pocisków wynosił 100 na każde działo.
Działa 6-calowe artylerii pośredniej zostały umieszczone w pojedynczych kazamatach na pokładzie głównym, na lawetach typu P.III lub P.IV, co uniemożliwiało ich użycie przy złej pogodzie. Kąt ostrzału dla nich wynosił 120°. Początkowo działa te miały maksymalny kąt podniesienia liczący +13°, później zwiększono go do +20°. Na każde działo przypadało 150 pocisków. Niektóre opracowania podają, iż działa 6-calowe były wersji Mk. XI. 20 dział 3-funtowych Vickersa miały być używane jako ochrona przeciwko torpedowcom. Sześć z nich było umieszczonych na wieżach dział 9,2-calowych, pozostałe znajdowały się na nadbudówkach. Dla każdego z nich przewidziano zapas 250 pocisków.
Okręt wyposażony był w 3 zanurzone wyrzutnie torpedowe z zapasem 18 torped. Dodatkowo okręt przenosił dwie torpedy 356 mm (14 in), które mogły byc użyte jako uzbrojenie dwóch 13,72 m (45 ft) pinas.
W marcu 1916 r. oba okręty przeszły modyfikację uzbrojenia. Działa 6-calowe zostały zdemontowane, zas otwory w kazamatach zasłonięte płytami. Sześć dział zostało zamontowane na pokładzie górnym między wieżami artylerii głównej i osłonięte przesłonami przeciwodłamkowymi. W maju 1917 r. dwa dodatkowe zostały dodane na HMS "DUKE OF EDINBURGH" na przedniej nadbudówce.
Opancerzenie
Okręty były wyposażone w burtowy pas pancerny o grubości 152 mm (6 in) wykonany ze stali cementowej Krupp'a. Długość pasa wynosiła 79,25 m (260 ft). Pas ochraniał burty aż do wysokości pokładu górnego, 4,42 m (14 ft 6 in) powyżej linii wodnej i 1,47 m (4 ft 10 in) poniżej niej. Pomiędzy centralną cytadelą a dziobem pas miał grubość 102 mm (4 in), natomiast w stronę rufy 76 mm (3 in). Przegrody o grubości 152 mm (6 in) zamykały cytadelę z obu stron. Wieże dział artylerii głównej miały pancerz o grubości 190 mm (7,5 in) od czoła, 140 mm (5,5 in) na bokach i 51 mm (2 in) na dachu. Barbety i ciągi amunicyjne były chronione pancerzem o grubości 152 mm (6 in). Działa 6-calowe były oddzielony przegrodami o grubości 51 mm (2 in). Dolny pokład miał grubość jedynie 19 mm (¾ in), jedynie nad maszynką sterową zwiększał się do 38 mm (1½ in), a nad maszynownią do 51 mm (2 in). Wieża stanowiska dowodzenia była chroniona pancerzem o grubości 254 mm (10 in).
Napęd
Okręty były napędzane przez dwie 4-cylindrowe maszyny parowe typu VTE. Każda napędzała jeden wał. Moc generowana przez maszyny parowe wynosiła 23 000 ihp, co przekładało się na prędkość maksymalną wynoszącą 23 węzły. Parę generowało 20 kotłów wodnorurkowych typu Babcock & Wilcox i dodatkowo 6 kotłów cylindrycznych. Oprócz 2150 t. węgla okręt zabierał 600 t. ropy, która była wtryskiwana na paleniska, aby zwiększyć spalanie węgla.
Służba
HMS Duke of Edinburgh
11.02.1903 | Położenie stępki okrętu w Pembroke Royal Dockyard, Wales. |
14.06.1904 | Wodowanie okrętu. Nazwa okrętu nawiązywała do Alfreda, Księcia Edynburga, jednego z synów Królowej Wiktorii. |
20.01.1906 | Ukończenie budowy okrętu. Koszt wyniósł 1 193 414 funtów. |
1906 - 1908 | Okręt po wcieleniu został przydzielony od 5. Cruiser Squadron. Póżniej został przeniesiony do 1. Cruiser Squadron w składzie Channel Fleet. |
11.02.1908 - 21.03.1908 | Okręt znajdował się w remoncie. |
1909 | Kiedy w Royal Navy nastąpiła reorganizacja eskadr krążowników, okręt został przydzielony do ponownie do 5. Cruiser Squadron w składzie Atlantic Fleet. |
13.08.1910 | Okręt wszedł na mieliznę nieopodal Atherfield Ledge, Isle of Wight. Okręt został bezproblemowo zdjęty z mielizny, jednak dowóca okrętu i nawigator zostali ukarani reprymendą przez Admiralicję, a później zostali zwolnieni z okrętu. |
12.1911 | Okręt uratpował rozbitków z SS "DELHI", który wszedł na skały u wybrzeża Maroka. |
19.03.1912 | Okręt został ponownie wcielony do służby w Portsmouth. |
1913 - 1914 | Okręt służył w składzie 1. Cruiser Squadron w składzie Mediterranean Fleet. |
03.03.1914 | Okręt został ponownie wcielony do służby w Portsmouth. Historia działań okrętu pomiędzy marcem 1914 r. a lutym 1915 r. zapisana wg. jego dziennika okrętowego jest dostępna nastonie Naval History. |
07.1914 | Kiedy Wielka Brytania rozpoczęła przygotowania do wojny okręt przebywał na Malcie w suchym doku. Remont został skrócony i okręt dołaczył do reszty eskadry na południowych podejściach do Adriatyku. Był zaangażowany w pościg za niemieckim krążownikiem liniowym "GOEBEN" i lekkim krążownikiem "BRESLAU", jednak miał rozkaz nie angażować się. |
10.08.1914 | Wraz z HMS "BLACK PRINCE" został wysłany na Morze Czerwone w celu ochrony konwojów wojskowych z Indii. Podczas tej służby 15 sierpnia okręt zagarnął niemiecki frachtowiec SS "ALTAIR" (3200 GRT). |
11.1914 | Podczas eskorty konwoju z Indii do Francji okręt osłaniał brygadę szturmową, która została wysadzona na brzeg w pobliżu tureckich fortów w Cheikh Saïd. Trzy bataliony wojska zostały wysłane na brzeg, wysadzono forty 10 listopada i okręt wraz z eskortowanymi statkami dołączył do konwoju. |
12.1914 | Krążownik dołączył ponownie do 1. Cruiser Squadron w składzie Grand Fleet. |
03.1916 | Okręt został poddany modernizacji i przezbrojeniu. |
31.05.1916 |
W trakcie bitwy jutlandzkiej 1. Cruiser Squadron znajdował się na czele głównych sił floty, na prawym skrzydle. O 5.47 pm dwa czołowe okręty eskadry, flagowy HMS "DEFENCE" i HMS "WARRIOR" zauważyły okręty niemieckiej II Grupy Rozpoznawczej i otworzyły ogień. Salwy okazały się za krótkie, a oba okręty wykonały ostry skręt i ruszyły na wroga, zmuszając krążownik liniowy HMS "LION" swoim manewrem do zmiany kursu aby uniknąć kolizji. "DUKE OF EDINBURGH" nie był wstanie podążyć w linii za resztą okrętów eskadry i odbił nieco w bok. Niedługo później okręt napotkał o 6.08 unieruchomiony niemiecki krążownik SMS "WIESBADEN" i wystrzelił w jego kierunku 20 pocisków. O 6.30 okręt znalazł się na skrzydle 2. Battle Squadron, na burcie okrętu flagowego eskadry HMS "KING GEORGE V". Dym z krążownika przesłaniał widok na niemieckie okręty kolejnym pancernikom 2. Battle Squadron, które podążały w szyku torowym za swoim okrętem flagowym. O 6.47 okręt musiał zrobić unik przed torpedą wystrzeloną przez niemieckie niszczyciele w kierunku krążowników liniowych adm. Beatty'ego. O 7.01 okręt raportował peryskop okrętu podwodnego, chociaż w okolicy nie było ani jednego. Pomiędzy 7.45 a 8.15 okręt otworzył ogniem do kolejnego fałszywego kontaktu okrętu podwodnego. Po bitwie krążownik włączono do 2. Cruiser Squadron i pozostawiono na morzu aż do 2 czerwca, gdzie poszukiwał unieruchomionych okrętów. Ostatecznie okręt wrócił do Scapa Flow 3 czerwca po południu. |
18.08.1916 | Grand Fleet wraz z "DUKE OF EDINBURGH" wyszła w morze w odpowiedzi na odszyfrowany komunikat z informacją że niemal cała niemiecka flota wyszła z portów w nocy z zadaniem zbombardowania portu w Sunderland 19 sierpnia. Zadanie to miało byc poprzedzone intensywnym zwiadem wykonanym przez okręty podwodne i sterowce. Niemcy przerwali realizację planów rzucając się w pościg za brytyjską eskadrą zauważoną przez jeden ze sterowców. Była to eskadra Harwich Force, dowodzona przez Commodore Tyrwhitt'a. Po uzmysłowieniu sobie iż ścigana eskadra nie jest zespołem okrętów liniowych Niemcy zawrócili w kierunku swoich portów, podobnie jak Grand Fleet. |
09.1916 | 2. Cruiser Squadron został wyznaczony do pełnienia służby patrolowej i poszukiwania niemieckich łamaczy blokady i raiderów na obszarze na północ od Szetlandów. |
01.1917 | Historia działań okrętu pomiędzy styczniem 1917 r. a sierpniem 1918 r. zapisana wg. jego dziennika okrętowego jest dostępna nastonie Naval History. |
05.1917 | Ponowny pobyt w doku i modernizacja.Maszt okrętu został zmieniony i dodano dwa dodatkowe działa 6-calowe. |
08.1917 | Okręt został przeniesiony do North America and West Indies Station z zadaniem osłaniania konwojów. |
1918 | Po zakończeniu wojny okręt wrócił do Wielkiej Brytanii i zakotwiczył w Humber. |
03.08.1918 | Okręt został zdjęty ze służby w Portsmouth. |
12.04.1920 | Okręt został sprzedany i złomowany w Blyth, Northumberland. |
Znani dowódcy (przydziały)
01.01.1906 - 09.01.1908 | Captain Arthur H. Christian | ||
09.01.1908 - 29.04.1909 | Captain Harry H. Stileman | ||
29.04.1909 - 18.05.1911 | Captain The Hon. Robert F. Boyle | ||
02.05.1911 - 02.05.1913 | Captain Thomas W. Kemp | ||
02.05.1913 - 08.1914 | Captain Cecil I. Prowse | ||
08.1914 - 09.1916 | Captain Henry Blackett | ||
09.1916 - 08.08.1918 | Captain Richard Hyde |
HMS Black Prince
03.06.1903 | Położono stępkę okrętu w Thames Ironworks and Shipbuilding Company, Blackwall, London. |
08.11.1904 | Wodowanie okrętu. |
01.02.1906 | Wcielenie okrętu do służby. |
17.03.1906 | Ukończenie budowy okrętu. |
03.1906 - 1907 | Okręt po wcieleniu został wcielony do 2. Cruiser Squadron. |
1907 - 02.1908 | Zmiana przydziału okrętu. Tym razem został przydzielony do 1. Cruiser Squadron. |
29.02.1908 - 29.04.1908 | Okręt został poddany szybkiemu remontowi. |
04.1908 - 1912 | Ponowna zmiana przydziału, tym razem do 5. Cruiser Squadron w składzie Atlantic Fleet. |
1912 - 1913 | 5.Cruiser Squadron został przydzielony do 3. Fleet. |
1914 | W momencie rozpoczęcia i wojny światowej "BLACK PRINCE" był jednym z czterech krążowników pancernych służących w składzie 1. Cruiser Squadron w składzie Mediterranean Fleet. Eskadrą dowodził Rear-Admiral Ernest Charles Thomas Troubridge. Okręt wziął udział w nieudanym pościgu za niemieckimi krążownikami, liniowym "GOEBEN" i lekkiego "BRESLAU". Po ich ucieczce do neutralnej w tamtym czasie Turcji "BLACK PRINCE" i "DUKE OF EDINBURGH" zostały wysłane na Morze Czerwone z zadaniem poszukiwania niemieckich okrętów i statków. W trakcie tego zadania "BLACK PRINCE" zajął niemiecki liniowiec pasażerski "SÜDMARK" i "ISTRIA". |
06.11.1914 - 19.11.1914 | Oba krążowniki zostały wysłane do Gibraltaru z zadaniem włączenia do eskadry brytyjskich i francuskich okrętów wojennych mających poszukiwać niemieckich okrętów wojennych będących nadal na morzu w pobliźu wybrzeży Afryki. Grupa została rozwiązana 19 listopada po odkryciu położenia niemieckiej eskadry wschodnioindyjskiej i odebraniu doniesień o bitwie pod Coronelem. |
12.1914 | Okręt dołączył do Grand Fleet, a konkretnie do 1. Cruiser Squadron którym dowodził Rear-Admiral Sir Robert Keith Arbuthnot. |
03.1916 | Okręt został poddany modernizacji, działa 6-calowe zostały zdemontowane z kazamat i 6 z nich zostało przeniesionych na górny pokład, pomiędzy wieżami dział 9,2-cala. |
31.05.1916 |
Okręt wziął udział w bitwie jutlandzkiej, gdzie zatonął wraz z całą załogą. Jego los stanowił zagadkę dla Admiralicji jeszcze kilka lat po bitwie. Po utacie kontaktu z okrętem i późniejszym stwierdzeniu jego zaginięcia Admiralicja nie była pewna, czy za jego zniszczenie był odpowiedzialny okręt podwodny, czy jeden z niemieckich okrętów nawodnych. Podczas bitwy 1. Cruiser Squadron znajdował się kilka mil przed głównymi siłami Grand Fleet stanowiąc siły osłonowe. Jednak o 17.42 kiedy dywizjon nawiązał kontakt z wrogiem, "BLACK PRINCE" odłączył się od innych okrętów dywizjonu. Chwilę później dwa pozostałe krążowniki dywizjonu: HMS "WARRIOR" i HMS "DEFENCE" trafiły pod skoncentrowany ogień niemieckich krążowników liniowych i pancerników co spowodowało ich zatopienie. Wkrótce potem, o 20.45 okręt zgłosił po radiu zauważenie peryskopu okrętu podwodnego i był to ostatni kontakt z okrętem. W nocy z 31 maja na 1 czerwca brytyjski niszczyciel HMS "SPITFIRE" który był mocno uszkodzony po zderzeniu z niemieckim pancernikiem "NASSAU" zaobserwował okręt z dwoma szeroko rozstawionymi kominami, który płonął od dziobu do rufy i wydawał się bliski zatonięcia. Koło północy zgodnie z relacją marynarzy z niszczyciela tajemniczy okręt eksplodował i zatonął. Później wysunięto podejrzenie iż zauważonym okrętem był właśnie "BLACK PRINCE", z dwoma środkowymi kominami zwalonymi przez pociski. Jednak współcześni historycy poznali prawdę po przeanalizowaniu dokumentów z obu stron. Zgodnie z ustaleniami, o godzinie 23.35 czasu GTM okręt ostrzelał z bliskiej odległości niemiecki pancernik "RHEINLAND", trafiając go dwukrotnie pociskami 6-calowymi. W odosobnieniu od reszty brytyjskich okrętów "BLACK PRINCE" zbliżył sie koło północy do głównych sił floty niemieckiej. Kiedy dostrzeżono na nim niebezpieczeństwo okręt zmienił kurs, było już jednak za późno. Niemiecki pancernik "THÜRINGEN" oświetlił krążownik reflektorami i otworzył ogień. Do bombardowania dołączyło 5 innych niemieckich okrętów, w tym pancerniki "NASSAU", "OSTFRIESLAND" i "FRIEDRICH DER GROSSE". Większość niemieckich okrętów znajdowała się pomiędzy 700 a 1400 m od krążownika, co w warunkach wojny na morzu jest dystansem bezpośrednim. "BLACK PRINCE" został dosłownie rozbity ogniem ciężkiej artylerii zaliczając co najmniej 12 trafień z dział artylerii głównej pancerników i kilkunastoma mniejszego kalibru. Po 15 minutach krążownik eksplodował i zatonął z całą załogą liczącą w tym czasie 857 ludzi. Miejsce spoczywania wraku jest chronione prawem na mocy Protection of Military Remains Act 1986. |
Znani dowódcy (przydziały)
01.02.1906 - 21.12.1906 | Captain Bernard Currey | ||
21.12.1906 - 04.01.1909 | Captain Richard P. F. Purefoy | ||
05.01.1909 - 12.01.1911 | Captain Ernest G. Barton | ||
12.01.1911 - 25.03.1912 | Captain Heathcoat S. Grant | ||
26.03.1912 - 10.04.1913 | Captain John S. Luard | ||
10.04.1913 - 03.01.1915 | Captain Frederick D. Gilpin-Brown | ||
03.01.1915 - 22.01.1916 | Captain James D. Dick | ||
22.01.1916 - 01.06.1916 | Captain Thomas P. Bonham - zginął wraz z okrętem |
Źródła:
- Chesneau, Roger; Kolesnik, Eugene M., eds. (1979). Conway's All the World's Fighting Ships 1860–1905. Greenwich: Conway Maritime Press.
- Wikipedia oraz inne strony internetowe.